Wiele osób represjonowanych w czasie komunizmu przez lata odczuwało tego skutki. Konsekwencją skazania za przestępstwo polityczne mogła być utrata pracy, brak możliwości znalezienia nowego zatrudnienia czy awansu w dotychczasowym miejscu pracy, pogorszenie się sytuacji zdrowotnej, rozpad więzi rodzinnych, konieczność przeprowadzki. Nikt nie zwróci straconych w więzieniu dni, jednak można otrzymać za ten czas rekompensatę od Skarbu Państwa. Na podstawie przepisów tzw. ustawy lutowej, osoby, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego mogą dochodzić m.in. odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. Dowiedz się, czy i Tobie przysługuje odszkodowanie za represje w PRL.
Komu przysługuje zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje w PRL?
Kim jest osoba, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem stanu wojennego?
W pierwszym przypadku chodzi o osobę, która została skazana w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. za czyn związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom. Chodzi tu o szeroko rozumiane „przestępstwa polityczne”, wymierzone w ustrój Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wymienione są np. w Kodeksie Karnym Wojska Polskiego czy dekrecie o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa. Nieważność orzeczenia stwierdza sąd okręgowy albo wojskowy sąd okręgowy.
Za osobę wobec której wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego uważa się nie tylko osobę, co do której podjęto formalną decyzję na podstawie wówczas obowiązującego dekretu o stanie wojennym, ale też osobę faktycznie umieszczoną w ośrodku odosobnienia, nawet gdy nie została wydana żadna decyzja.
Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje także osobom, mieszkającym obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce, represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r., za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności. Wyjątek stanowią osoby, którym Szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych przyznał już świadczenie pieniężne.
Gdy osoba, której dotyczyło orzeczenie zmarła, z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie mogą wystąpić: jej małżonek, dzieci i rodzice.
Co to jest odszkodowanie i zadośćuczynienie?
W przypadku odszkodowania mowa o wymiernej szkodzie. Jest to np. utracone wynagrodzenie za pracę w okresie pozbawienia wolności, ale też koszty leczenia, gdy wskutek skazania zachorowaliśmy. Zadośćuczynienie obejmuje z kolei krzywdę. Nie da się jej w prosty sposób obliczyć czy podsumować. Zawsze oszacowuje ją Sąd na podstawie zakresu cierpień doznanych przez uprawnionego w przypadku wydania lub wykonania wyroku.
Sąd określa wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie dowodów przeprowadzonych w sprawie. Są to np. dokumenty z zakładu pracy, rachunki za leczenie, ale przede wszystkim zeznania skazanego bądź świadków. Jako świadkowie występują z reguły osoby najbliższe czy inni osadzeni w zakładzie karnym. Nie powinien stanowić powodu do zmartwienia brak dokumentów czy rachunków. Wysokość utraconego wynagrodzenia czy kosztów leczenia da się też wykazać w inny sposób.
Obecnie w ustawie nie ma wskazanej konkretnej kwoty, której możemy się domagać, co oznacza, że możliwości są nieograniczone. Zawsze zależą jednak od okoliczności danej sprawy.
Jak wygląda postępowanie o zadośćuczynienie i odszkodowanie za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego?
Pierwszym krokiem do złożenia wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie jest uzyskanie postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. Często o tym, że członek naszej rodziny był represjonowany dowiadujemy się dopiero, gdy dotrzymujemy postanowienie, wydane na wniosek np. Instytutu Pamięci Narodowej. Rzecz jasna również sama osoba represjonowana, lub w przypadku jej śmierci krewny w linii prostej, rodzeństwo czy małżonek, mogą wystąpić o stwierdzenie nieważności orzeczenia. Po uprawomocnieniu się takiego postanowienia możemy złożyć wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Wniosek taki składa się w sądzie okręgowym lub wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. Mamy na to 10 lat od uprawomocnienia postanowienia.
Po zarejestrowaniu sprawy i nadaniu jej sygnatury sąd wyznacza termin rozprawy. Następnie sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, m.in. przesłuchuje świadków powołanych w sprawie. W postępowaniu uczestniczy prokurator Prokuratury Okręgowej oraz może być obecny np. pełnomocnik Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. To, czy w rozprawie bierze udział ktoś oprócz prokuratora, zależy od uznania sądu orzekającego w sprawie. Niektóre składy orzekające uznają, że skoro do postępowania o odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie tzw. ustawy lutowej stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, to powinien w nim występować organ reprezentujący Skarb Państwa.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd wydaje wyrok. Po jego uprawomocnieniu się, jeśli zasądzono odszkodowanie i zadośćuczynienie, sąd skontaktuje się z osobą uprawnioną, by podała numer konta. Od uzyskanego odszkodowania i zadośćuczynienia nie płaci się podatku dochodowego.
Ile kosztuje postępowanie o zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje w PRL?
Złożenie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje nie podlega opłatom. Koszty postępowania w sprawie ponosi Skarb Państwa. Kwestia wynagrodzenia pełnomocnika występującego w sprawie powinna być ustalona w zależności od indywidualnego przypadku.
Szukasz pomocy w złożeniu wniosku o zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje w PRL albo wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia? Skontaktuj się z nami:
Adwokat Zuzanna Michalska, tel: 607 314 094.